Teknolojinin hızlı gelişimi sonucunda ödeme araçları ve sistemleri çeşitlenmiş, elektronik ödeme yöntemleri ortaya çıkmıştır. Bu yöntemlerden biri de elektronik para ve onun bir çeşidi olan kripto paradır.

Kripto para, bir değişim aracı olarak çalışmak üzere, işlemleri güvence altına almak için matematiğin bir dalı olan kriptografi kullanılarak tasarlanmış bir dijital unsurdur. Kripto paralar bir nevi dijital döviz, alternatif döviz ve sanal dövizdir. Kripto varlıklar, merkezi elektronik para ve merkezi bankacılık sistemlerin aksine tümüyle merkeziyetsizlerdir. Her bir kripto para biriminin merkeziyetsizliği, umumi işlem veri tabanı olan dağıtık muhasebe defteri olarak işlev gören bir blok zincirinden gelmektedir.

Ülkemizde kripto para yatırımına büyük ilgi olduğu bilinen bir gerçektir. Bununla beraber kripto paralara yönelik talep artışı bununla birlikte birçok sorun da getirmiştir. Fazla miktarda kripto para borsası türemiş, bunların çoğu kara para aklama işlevi görmüş ve halkı dolandırma amacı gütmüşlerdir.

Ayrıca istatistiki olarak wearesocial’ın araştırmasına göre %25.8 oranla ‘’internet kullanıcıları’’ arasında en çok kripto paraya sahip ülke Türkiye’dir.

Kripto paralar yeni hukuki ihtilaflar oluşmasına neden olmuş, bu da ülkemizde kripto para kullanımının hukukun birçok alanında düzenlenmesi ihtiyacı doğurmuştur. Kripto paralar için dünyada fazla sayıda hukuki düzenleme yoktur.

16 Nisan 2021’de Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasınca 31456 sayılı “Ödemelerde Kripto Varlıklara Başvurulmamasına Yönelik Yönetmelik” ile kripto paralara yönelik düzenleme gerçekleştirilmiştir. Ödemelerde kripto para birimlerine ödeme aracı şeklinde direkt ya da dolaylı olarak başvurulması ve kripto para birimlerine ödeme aracı olarak başvurulmasına ilişkin doğrudan veya dolaylı hizmet sunulması yönetmelik uyarınca yasaklanmıştır.

Yönetmeliğin amacı, ödemelerde kripto varlıkların kullanılmamasına, ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılmamasına ve ödeme ve elektronik para kuruluşlarının kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık etmemesine ilişkin usul ve esasların belirlenmesidir.

Yönetmelikte kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıklar olarak tanımlanmıştır.

Ancak kripto paraların ülkemizde hukuki ve vergisel statüleri belirsizdir. Hukukumuzda ‘’eşya’’ olarak nitelenip nitelenmeyeceği de tartışmalı hususlardan biridir. Güncel ihtilafları çözebilmek için kripto paraların nitelendirilmesinin yapılması önem taşımaktadır. Özellikle de boşanma davalarında mal varlığının paylaşımı konusunda, edinilmiş mallara katılma rejimi kapsamında bu konuların incelenmesi gerekmektedir.

Türk hukukunda, eşlerin evlilikten önce ve sonra edindikleri mallar üzerindeki hak ve yükümlülükleri ve evlilik birliği sona erdikten sonra malların tasfiye edilmesi usulleri mal rejimleri ile düzenlenmiştir.

Türk Medeni Kanunu'nda eşler için dört adet mal rejimi sunulmuştur. Bunlar:

-Edinilmiş mallara katılma rejimi,

-Mal ayrılığı rejimi,

-Paylaşmalı mal ayrılığı rejimi,

-Mal ortaklığı rejimidir.

01.01.2002 tarihi öncesinde kanunda yasal mal rejimi olarak, mal ayrılığı rejimi kabul edilmişken, 2002’de yürürlüğe giren kanunla yasal mal rejimi olarak ‘’edinilmiş mallara katılma’’ rejimi kabul edilmiştir.

Türk Medeni KanunuMadde 202- Eşler arasında edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanması asıldır. Eşler, mal rejimi sözleşmesiyle kanunda belirlenen diğer rejimlerden birini kabul edebilirler.

Eşler mutlaka kanunda gösterilen mal rejimlerinden birine tabi olmak zorundadır. Mal rejimi sözleşmesi ile bu rejimlerden biri seçilmezse yasal mal rejimi olarak adlandırılan edinilmiş mallara katılma rejimini seçmiş sayılırlar.

Türk Medeni KanunuMadde 203- Mal rejimi sözleşmesi, evlenmeden önce veya sonra yapılabilir. Taraflar, istedikleri mal rejimini ancak kanunda yazılı sınırlar içinde seçebilir, kaldırabilir veya değiştirebilirler.

Türk Medeni Kanunu Madde 208- Eşler, her zaman yeni bir mal rejimi sözleşmesiyle önceki veya başka bir mal rejimini kabul edebilirler.

Türk Medeni Kanunu Madde 247- Mal rejimi, eşlerden birinin ölümü veya başka bir mal rejiminin kabulüyle sona erer. Mahkemece evliliğin iptal veya boşanma sebebiyle sona erdirilmesine veya mal ayrılığına geçilmesine karar verilmesi hâllerinde de, mal rejimi dava tarihinden geçerli olmak üzere sona erer.

Kripto paralar mal rejiminin tasfiyesine konu olabilirler ve eşler arasında hangi mal grubundan alındığına göre edinilmiş mal veya kişisel mal sayılabilirler.

Ayrıca eşlerin para karşılığında kripto para alımı yerine, madencilik faaliyetleri sonucunda kripto para sahibi olmaları durumunda da yine evlilik tarihi esas alınacaktır. Evlilik tarihinde elde edilmişse edinilmiş mal olarak kabul edilecektir.

Boşanma davalarında edinilmiş mal varlıklarının elden çıkarılma riski sebebiyle korunması zorsa, ihtiyati tedbir kararı alınmalıdır. Bu konuda, kripto paralar merkeziyetsiz bir yapıya sahip olduğundan dolayı, alınacak ihtiyati tedbirin koruyuculuğu ve etkisi şüpheli olacaktır.

Eşlerin mal paylaşımı yapılacak mal varlığı değerleri ispat edilmelidir. Mal varlığının tespiti noktasında da kripto paralar oldukça zorluk çıkarmaktadır. Ayrıca sahipliğinin kriptografik tekniklerle sadece sahibince ispat edilebilmesinden ve takibinin zorluğundan ötürü, kripto paralar mal varlığını gizlemede ve kaçırmada kullanılabilir.

Boşanma sırasında eşlerin kripto para alımları halinde dikkat etmesi gerekenler şunlardır;

-Kripto para alımına dair ispat araçlarını muhafaza etme,

-Paylaşıma özgü kripto para biriminin varlığına ilişkin ispatları muhafaza etme,

-Kripto para biriminin kanıtını bulmak,

-Envanter tutulması.

Eşler arasındaki mal rejimi tasfiye edilirken kripto paraların değerinin belirlenmesi oldukça zordur. Kripto para piyasası çok istikrarsızdır ve sık dalgalanmalar yaşamaktadır. Dakikalar içerisinde büyük değer kayıpları ve artışları olmaktadır. Bu anlık değişimlerden minimum düzeyde etkilenmek için değerlendirme zamanı net olarak belirlenmelidir.

Öte yandan değer artış payı hesaplaması da bu istikrarsızlıktan etkilenecektir.

Değer artış payı

Madde 227 - Eşlerden biri diğerine ait bir malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına hiç ya da uygun bir karşılık almaksızın katkıda bulunmuşsa, tasfiye sırasında bu malda ortaya çıkan değer artışı için katkısı oranında alacak hakkına sahip olur ve bu alacak o malın tasfiye sırasındaki değerine göre hesaplanır; bir değer kaybı söz konusu olduğunda katkının başlangıçtaki değeri esas alınır.

Kripto paralar maddi değere sahip olmaları sebebiyle hacze konu olabilirler. Ancak merkeziyetsiz olmaları, kriptografik teknikler kullanılması ve paranın sadece sahibinin emriyle el değiştirebilmesi nedeniyle haczedilebilirlikten söz ediyor olsak da devletin cebri icra gücü anlamını kaybetmektedir. İcra daireleri kripto paraların bulunduğu hesaplar üzerinde işlem yapamamaktadır. Ayrıca işlem yapılabilse bile bu maddi değerin korunması da başka bir sorundur. Merkeziyetsizlik sebebiyle kripto para cüzdanları da bloke edilememektedir. Boşanma durumunda mal varlığının tasfiyesi özellikle kripto paraları ilgilendiriyorsa, yargılama sürecinde alınan tedbir kararlarının nasıl uygulanacağı belirsizliğini korumaktadır. Hukuk sisteminin tanımadığı bir varlığa müdahalesinden bahsedilemez.

Kripto paraların kullanımı için özel anahtara ihtiyaç duyulduğundan, takiplerini güçleştirmektedir. Özel anahtar kaybedilirse, artık tasarruf işlemini yapmak mümkün olmayacaktır.

Hukukun çoğu alanında karşımıza çıkabilecek bu uyuşmazlıklarda ve boşanma sonrası yasal mal rejiminin tasfiyesi bakımından yaşayacağımız en temel sorunlar kripto paraların hukuki ve vergisel statüleri olmaması ve hukuk düzenimizde kripto paralara ilişkin yeterliliği haiz bir düzenlemenin var olmayışıdır. Kripto paranın hangi mal grubundaki para ile alındığı, yapılacak tespitler için gereklidir.

Edinilmiş mallar

Madde 219- Edinilmiş mal, her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleridir. Bir eşin edinilmiş malları özellikle şunlardır:

1. Çalışmasının karşılığı olan edinimler,

2. Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler,

3. Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar,

4. Kişisel mallarının gelirleri,

5. Edinilmiş malların yerine geçen değerler.

Evlilik birliğinde ve emek sarf edilerek edinilen gelirlerle alınan kripto paralar , mal rejiminin sona ermesi halinde tasfiyeye tabi tutulacaktır.

KAYNAKÇA

Kara Kılıçarslan, S. "BİTCOİN ÖZELİNDE KRİPTO PARALARIN EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİNDE TASFİYESİ SORUNU". Kırıkkale Hukuk Mecmuası 3 (2023 ): 1-27

Acar, F. "MATRIMONIAL PROPERTY REGIME IN TURKISH LAW". Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni 35 (2015 ): 143-156

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kripto_para

https://kayapartner.com/mal-rejimi-nedir/

https://www.mgc.com.tr/edinilmis-mallara-katilma-rejimi-ve-mal-rejiminin-tasfiyesi/